Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында айтып өткен мемлекеттік тілдің латын графикасындағы әліпбиінің бірыңғай стандартын енгізу мәселесі көпшілік арасында талқыға түсуде.  Жұма, 15 қыркүйек күні Қазақстан халқы Ассамблеясы мемлекеттік тілдің графикасындағы әліпбиінің бірыңғай стандартын енгізуді жалпыхалықтық қолдаудың бірыңғай республикалық күнін атап өтті. Осыған орай еліміздегі барлық Достық үйлерінде бір мезетте Ассамблея кеңесінің отырыстары, дөңгелек үстелдер ұйымдастырылды. Семейдің де зиялы қауым өкілдері, оқу орындардың оқытушылары мен студенттері бас қосты. Отырыста жалпыұлттық талқылау шеңберінде мемлекеттік тілдің латын графикасындағы әліпбиінің бірыңғай стандартын енгізу мәселесі сөз болды. 

Қаладағы Достық үйінде өткен дөңгелек үстелде сөз алған спикерлер мемлекеттік тілдің латын графикасындағы әліпбиінің бірыңғай стандартын бүкілхалықтық талқылаудың маңыздылығын атап өтті. Республикада латын әліпбиіне көшу жұмыстары, негізі, 2006 жылы басталған екен. Сол жылдан бері Үкімет мүшелері, депутаттар мен ғалымдардан құралған ұлттық комиссия әліпбидің жүз бағыттағы жобаларын әзірлеген. Тек оның маңызды деп танылғандары ғана Парламентке ұсынылды. Қалай дегенмен латын қарпіне көшу мәселесі, ең алдымен, елдің әр аймағында талқылануы тиіс. Оны Мемлекет басшысы да айтып өткен болатын. Осыған орай бір ай көлемінде республикада жалпыұлттық талдау-талқылау жұмыстары жүргізілмек.

Басқосуда алғашқы болып сөз тізгіндеген Достық үйінің директоры Берік Көпбаевтың айтуынша, латын әліпбиіне ауысу ресми тілге еш әсері болмайды. Әліпби жобалары пісіп-жетіліп, бүкілхалықтық талқылаудан өткеннен кейін ғана 2022 - 2025 жылдар аралығында мектептерге енгізіле бастайды.

Латын әрпіне көшудің ұтымды тұстары талқыланған жиында Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының Шығыс, Солтүстік өңірлері бойынша вице-президенті Орал Шәріпбаев латын әліпбиіне көшу – қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашатынын тілге тиек етті.

- Біз «Мәңгілік ел» идеясын ұстанған халықпыз. Бұл идеяны жүзеге асырып, өркениетті елдер қатарына латын қарпіне көшу арқылы да бір табан жақындай түсеміз. Латын қарпіне көшуге байланысты қоғам арасында үрей бар. Сол қорқыныштан қайтсек те арылуымыз қажет. Латынға көшу арқылы қазақ тілінің табиғи, таза қалпын сақтай аламыз. Жаңа жаңғыруға қоғам да, заман да дайын. Сондықтан кері тартпауымыз керек. Әйтпесе біздің жастар заман ағымынан қалып қоюы ықтимал. Мемлекеттік тілдің латын графикасындағы бірыңғай стандарты жарқын болашақ кепілінің кілті екенін уақыттың өзі дәлелдеп береді, - деді Орал Шәріпбаев.

Жалпы, алты құрлықтағы өркениеті дамыған мемлекеттер латын таңбаларын ертеден пайдаланады. Төрткүл дүниенің жүзден астам елінде латын әліпбиі қолданылады екен. Алысқа бармай-ақ, бауырлас Түркия елін алып қарасақ, тілі мен діні бір туысқан ел латын әліпбиіне 1929 жылы көшкен. Ал Әзірбайжан 1992 жылы, Өзбекстан 1993 жылы латынша жаза бастады. Қазақстан жиырмасыншы ғасырда үш мәрте әліпби ауыстырыпты. Орта ғасырлардан бастап 1929 жылға дейін араб графикасын, 1929-1940 жылдар аралығында латын графикасын қолданған, 1940 жылдан бүгінгі күнге шейін кирилл әліпбиі арқылы жазып-сызып жүрміз.

Келесі кезекте сөз алған «Аналар кеңесінің» төрайымы Нағима Мойынбаева латын әліпбиіне ауысу – маңызды қадам екенін айтады.

- Бұл модернизация болашаққа бастар жол. Біз Кеңес дәуірінде тәрбие көрдік. Бірақ ана тілімізді естен шығарған емеспіз. Жаңа заманның жастары әлемнің бес тілін жатқа біледі. Мұнымен тоқтап қалмай, латын тілін меңгеріп, заман көшіне ілесіп отыруымыз керек. Латын әрпіне көшу – игі бастама. Тарих беттерінде жазылған ақын-жазушылардың еңбектері ұмытылып қалады деген қорқынышты сейілтуіміз қажет. Нақты қадам жасауға ұлт болып талпынуға тиіспіз, - деді Нағима Мойынбаева.

Мұхтар Әуезов атындағы педагогикалық колледждің оқытушысы Нұршат Мусина латын графикасына бірден көшу оңай болмасын ескере отырып, алдымен бұл ретте мұғалімдерді оқыту керек дегенді алға тартты. «Нені оқыту керек? Кімді оқыту керек? Қалай оқыту керек? дегенде, «оқытатын кім» деген мәселеге жіті көңіл бөлу керек»,- деді ол.

Иә, Қазақ елі латын графикасына көшу мәселесін егжей-тегжейлі талқылауға кірісіп кетті. Бүкілхалықтық талқылауларда латын әліпбиіне көшуге қатысты түрлі ой-пікірлер, ұсыныстар айтылатыны заңдылық. Жиынға қатысушылар латын әліпбиіне көшуді ортақ міндет санайды. Өйткені бұл – уақыт талабы. Ең біріншіден, ол үштілділікті қалыптастыруды жеңілдете түспек. Екіншіден, латын графикасы цифрлық техникаларды енгізуге жол ашады. Осылайша еліміз озық технологиясы бар көшбасшы мемлекеттермен терезесі теңеседі. Үшіншіден, халықаралық тілге көшу бүгінде әлемдік үрдіске айналып отыр.     

25 таңбадан тұратын жаңа әліпбидің нұсқасы дөңгелек үстелге қатысушылар назарына ұсынылды. Барлығы бірауыздан қолдаған әліпбиге бүгінгі заман жастары тұрмақ, жасы үлкен аға буын өкілдерінің де көзі үйреніп кеткені белгілі. Ал жазу дағдысын қалыптастыруды алдағы күннің еншісіне қалдырайық. 

Жібек СЕРҒАЗЫ